Λυχνοσπηλιά το σπήλαιο του Πάνα: Πεζοπορία στην αθέατη πλευρά της Πάρνηθας
Τα άγνωστα μέρη της Αθήνας είναι καλά κρυμμένα σε μέρη που λίγοι γνωρίζουν, τα αρχαία σπηλαία είναι κάτι πολύ συνηθισμένο στα γύρω βουνά της Αττικής που κρύβουν ιστορίες αιώνων μέσα σε δάση και δύσβατα μονοπάτια, απομονωμένα από τον κόσμο, αποκαλύπτονται μόνο σε αυτούς που θα ψάξουν να τα βρουν.
Ένα από αυτά είναι και η Λυχνοσπηλιά της Αττικής ή αλλιώς το σπήλαιο του Πάνος στην Πάρνηθα. Ένα ιδιαίτερο σπήλαιο με ενδιαφέρουσα ιστορία και χαρακτηριστικά.
Ένα ζεστό πρωινό γύρω στα τέλη Μάιου του 2020 πήραμε τον δρόμο προς την δυτική πλευρά της Πάρνηθας και με το χάρτη ανά χείρας ξεκινήσαμε να ψάχνουμε την τοποθεσία που στην αρχαία Ελλάδα, ήταν ιερό για τον Πάνα και τις Νύμφες. Γνωστή και ως Λυχνοσπηλιά για τον μεγάλο αριθμό λυχναριών που βρέθηκαν στο σπήλαιο.
Αφήνοντας το αυτοκίνητο στην πηγή της κυράς στη Φυλή, ανηφορίσαμε προς το εκκλησάκι, από κει και πέρα μπροστά μας ανοίγεται το μονοπάτι στο δάσος που θα μας οδηγήσει στο σπηλαίο.
Για να φτάσει κανείς ως το σπήλαιο πρέπει να διασχίσει ένα ρέμα, να περπατήσει σε μονοπάτια με σταθερό σχοινί ή συρματόσκοινο που έχουν τοποθετήσει σε αρκετά δύσβατα σημεία, όπως βράχια και μεγάλες κατηφόρες. Το μονοπάτι είναι αρκετά κουραστικό σε κάποια σημεία του, όμως η ομορφιά του τοπίου μας αποζημίωσε και με το παραπάνω.
Το λιβάδι πλούσια χλοϊσμένο, προς το τέλος της άνοιξης
Στην αφετηρία, στη θέση κλειστή στροφή, υπάρχει κιόσκι με το χάρτη της διαδρομής.
Το μονοπάτι ως το Σπήλαιο σηματοδοτείται από ένα μπλε τετράγωνο σε λευκό πλαίσιο. Η έναρξη του είναι ανηφορική μέσα σε πευκοδάσος το οποίο στη θέση «Στράτι» συμπίπτει με τμήμα αρχαίου δρόμου με την χαρακτηριστική λιθοδομή με μεγαλιθικά τμήματα.
Σε σημείο της θέσης «Στράτι» έχει εξαιρετική θέα προς το αρχαίο φρούριο Φυλής. Η διαδρομή φτάνει μέσα από πυκνό πευκοδάσος, στη θέση Κιάφα Μαρίστα και κατηφορίζει μέσα από το δάσος με κωνοφόρα και στη συνέχεια με δρυς και αριές. Κατηφορίζοντας προς το ρέμα της Γκούρας το έδαφος γίνεται πετρώδες και χρειάζεται προσοχή.
Πλησιάζοντας το ρέμα Γκούρα, το μονοπάτι γίνεται εκτεθειμένο και έχει τοποθετηθεί προστατευτικό συρματόσχοινο για την ασφάλεια μας. Στο σημείο που διασταυρώνεται με το ρέμα της Γκούρας, ο πεζοπόρος χρειάζεται να περπατήσει για λίγα μέτρα στην κοίτη του ρέματος με τις χαρακτηριστικές μεγάλες πέτρες μέχρι να συναντήσει το ανηφορικό σημείο ακριβώς κάτω από το Σπήλαιο του Πάνα. Λίγο πριν το ύψωμα για το σπήλαιο συναντήσαμε βάθρες γεμάτες νερό, ότι πρέπει για μια στάση ξεκούρασης.
Ανάλογα την εποχή, στο ρέμα της Γκούρας μπορεί να έχει νερό, ιδίως τους χειμερινούς μήνες ή μετά από δυνατή βροχή. Στην είσοδο του σπηλαίου οδηγεί ανηφορικό τμήμα μονοπατιού όπου έχει τοποθετηθεί συρματόσχοινο γιατί είναι απότομα ανηφορικό, εμείς το ανεβήκαμε χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια.
Ενα περίεργο σημείο λίγο πριν το σπήλαιο, οι μαύρες σακούλες που διακρίνονται περιείχαν ρούχα...
Για την είσοδο στο Σπήλαιο είναι απαραίτητος ο φακός, ενώ για όποιον θέλει να εξερευνήσει το εσωτερικό του σπηλαίου γιατί από ένα σημείο και μετά επικρατεί απόλυτο σκοτάδι. Τους χειμερινούς μήνες η είσοδος του σπηλαίου γίνεται γλιστερή λόγω της λάσπης και χρειάζεται προσοχή.
Το Σπήλαιο του Πάνα λέγεται και «Λυχνοσπηλιά» λόγω των πολλών λυχναριών που ανακαλύφτηκαν σε ανασκαφές (περίπου 2000 λυχνάρια) και αποτελούσε από τον 4ο αι. π.Χ. χώρο λατρείας του τραγοπόδαρου θεού και των Νυμφών.
Η είσοδος του σπηλαίου
Για το ιερό αυτό δεν αναφέρει ο Παυσανίας ούτε και άλλοι συγγραφείς μολονότι τα ευρήματα το κατατάσσουν σαν ένα από τα πολύ σημαντικά σπήλαια. Έχουμε όμως λίγες αναφορές από τον Αιλιανό και τον Μένανδρο που το ονομάζουν Νυμφαίον των Φυλασίων.
Εσωτερική άποψη της εσόδου
Οι γραπτές πληροφορίες που είχαμε προέρχονταν από μελετητές και αρχαιολόγους του 19ου αι. Ο Dodwell αναφέρεται στις δυσκολίες ανάβασης και ο Ross στους λύχνους και θραύσματα που βρέθηκαν εκεί.
Μισοκαμμένα ξύλα, αριστερά στρώμα στάχτης και κάρβουνων από αρχαίες θυσίες στο σπήλαιο, που τα αποκαλύπτει το ρυάκι το οποίο ρέει από το βάθος, ιδιαίτερα τις βροχερές εποχές
Η ανασκαφή έγινε από τον αρχαιολόγο Σκιά το 1900 ύστερα από κάποιο τυχαίο γεγονός, όταν κάτοικοι της Ελευσίνας του έδειξαν όστρακα από το άντρο. Τότε διανοίχτηκε το στόμιο της σπηλιάς που είναι κωνικό και καλυμμένο από πλατάνια και ερευνήθηκε το πρώτο μέρος μέχρι μια επιγραφή που υπάρχει χαραγμένη στο βράχο δεξιά στο στόμιο και είναι η καλύτερα διατηρημένη από όλες όσες υπάρχουν στο σπήλαιο
Η ερμηνεία της μας δίνει το αρχαίο όνομα της ρεματιάς (Κελάδων), καθώς και το όνομα του θεού (Πάνα) στον οποίον ήταν αφιερωμένη η σπηλιά.
Παρά τους αιώνες που πέρασαν, η οροφή και τα τοιχώματα του σπηλαίου διατηρούν ακόμα τη μαυρίλα από την καπνιά των αρχαίων θυσιών. Μόνο όπου ρέουν νερά, τα ιζήματα σκεπάζουν με νέο χρώμα την γκριζάδα
«Στην αγαθή τύχη ο Τύχανδρος διέταξε τους μαστόρους να τοποθετήσουν στον Κελάδοντα την εικόνα του Πάνα. Εγώ ο Τροφιμιανός που προσφέρω θυσία γιαυτήν.»
Ακόμα μια φωτογραφία που δείχνει την καπνιά στους σταλακτίτες της οροφής
Η πλαγιά είναι δυσπρόσιτη και ο χώρος παρουσιάζει εικόνα κατακρήμνισης, λόγω γεωτεκτονικής δράσης που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της χαράδρας Κελάδωνα (αρχαία ονομασία της σημερινής Γκούρας).
Οι γύρω βράχοι έχουν λαξευμένες υποδοχές από την αρχαιότητα για την τοποθέτηση αναθημάτων. Μπαίνοντας από την κωνική είσοδο, βλέπουμε μια στενόμακρη αίθουσα, μήκους 68 μ. περίπου και πλάτους κυμαινόμενου μέχρι 15 μ.
Οι σταλακτίτες του σπηλαίου είναι μαυρισμένοι από τα λυχνάρια, τους πυρσούς και τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν για φωτισμό όχι μόνο οι προσερχόμενοι για τη λατρεία του Πάνα, αλλά και κατά τους χριστιανικούς χρόνους. Στο σπήλαιο βρέθηκαν 2000 λυχνάρια στα οποία οφείλει το όνομά της η σπηλιά «Λυχνοσπηλιά».
Τα περισσότερα ανήκουν στους πρωτοχριστιανικούς αιώνες αλλά λίγα είναι και ρωμαϊκά,. Υπάρχουν και αντικείμενα του 5ου αι. όπως και ιατρικά εργαλεία και εικάζεται ότι στο σπήλαιο λατρευόταν και ο Ασκληπιός ή και οι Νύμφες που είχαν θεραπευτικές ιδιότητες.
Ενα κεράκι ρεσό αφήμενο σε κάποια εσοχή του σπηλαίου, ο λόγος άγνωστος...
Το σπήλαιο έδωσε θαυμάσια ευρήματα, πήλινα ειδώλια, θραύσματα αγγείων που φθάνουν από το 1000 π.Χ, μικρά αγάλματα του Πάνα και του Ερμή, ανάγλυφο με τη μορφή του Πάνα, των Νυμφών, του Ερμή, του Αχελώου που θεωρείται πατέρας των Νυμφών, ένα θραύσμα από κρατήρα με αναπαράσταση σκηνής από τη φύση, με σάτυρο, μια γίδα, ένα βράχο και μια γυναίκα που ο χιτώνας της υποδηλώνει την Άρτεμη. Βρέθηκαν ακόμα θυμιατήρια από κόκκινο πηλό με κίτρινο επίχρισμα
Το κατώτερο και παλαιότερο στρώμα έδωσε θραύσματα προϊστορικής κεραμικής, αφιερώματα σε κάποια προϊστορική θεότητα, καθώς και λίγα από μυκηναϊκούς ψευδόστομους αμφορείς.
Στον όρθιο βραχότοιχο με τα αρχαία βαθουλώματα με το βοηθητικό αναρριχητικό συρματόσχοινο
Το εσωτερικό του σπηλαίου έχει υποστεί πολλές εσωτερικές μεταβολές από κατακρημνίσεις με συνέπεια να σταματήσει νωρίς να λειτουργεί ως λατρευτικός χώρος. Είναι όμως ακόμα ένα ζωντανό σπήλαιο που παρουσιάζει σταγονοροή και έχει πανίδα, κυρίως νυχτερίδες και δολιχόποδα.
Το γεγονός ότι σε παλιές μάντρες στα γύρω βουνά μπορεί κανείς σήμερα να δει θραύσματα από αρχαία λυχνάρια, δείχνει το απολύτως εύλογο, ότι οι περίοικοι χρησιμοποιούσαν τη σπηλιά ως «ορυχείο» λύχνων, που τα έπαιρναν για να φωτίζουν τις καλύβες τους. Όμως δεν τη συναντούμε σε κείμενα περιηγητών ή σε ντόπιες γραπτές πηγές πριν το 1819.
Παν:
Της Αττικής θεωρείται ότι είναι αυτός ο τόπος, η Φυλή, και το Νυμφαίο απ’ όπου βγαίνω είναι των Φυλασίων και όσων μπορούν εδώ να καλλιεργούν τις πέτρες, ιερό επιφανές πολύ. Τον αγρό αυτόν εδώ στα δεξιά κατοικεί ο Κνήμων, άνθρωπος σφόδρα μισάνθρωπος και αναπόδος σε όλους, που δεν του αρέσει ο όχλος «όχλος», λέω; ζώντας τούτος με ολιγάρκεια, εδώ και πολλούς χρόνους, δεν μίλησε όμορφα στη ζωή του σε κανέναν, κανέναν δεν χαιρέτησε πρώτος, εκτός απ’ ανάγκη λόγω γειτονιάς εμένα, τον Πάνα· και άμα το κάνει και τούτο αμέσως μετανιώνει, το ξέρω καλά...
Αποστολή- φωτογραφίες: Χάρης Ντακ
Babos D
Πληροφορίες: paysanias.blogspot.com-
www.archaiologia.gr
«Στην αγαθή τύχη ο Τύχανδρος διέταξε τους μαστόρους να τοποθετήσουν στον Κελάδοντα την εικόνα του Πάνα. Εγώ ο Τροφιμιανός που προσφέρω θυσία γιαυτήν.»
Ακόμα μια φωτογραφία που δείχνει την καπνιά στους σταλακτίτες της οροφής
Η πλαγιά είναι δυσπρόσιτη και ο χώρος παρουσιάζει εικόνα κατακρήμνισης, λόγω γεωτεκτονικής δράσης που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της χαράδρας Κελάδωνα (αρχαία ονομασία της σημερινής Γκούρας).
Οι γύρω βράχοι έχουν λαξευμένες υποδοχές από την αρχαιότητα για την τοποθέτηση αναθημάτων. Μπαίνοντας από την κωνική είσοδο, βλέπουμε μια στενόμακρη αίθουσα, μήκους 68 μ. περίπου και πλάτους κυμαινόμενου μέχρι 15 μ.
Οι σταλακτίτες του σπηλαίου είναι μαυρισμένοι από τα λυχνάρια, τους πυρσούς και τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν για φωτισμό όχι μόνο οι προσερχόμενοι για τη λατρεία του Πάνα, αλλά και κατά τους χριστιανικούς χρόνους. Στο σπήλαιο βρέθηκαν 2000 λυχνάρια στα οποία οφείλει το όνομά της η σπηλιά «Λυχνοσπηλιά».
Τα περισσότερα ανήκουν στους πρωτοχριστιανικούς αιώνες αλλά λίγα είναι και ρωμαϊκά,. Υπάρχουν και αντικείμενα του 5ου αι. όπως και ιατρικά εργαλεία και εικάζεται ότι στο σπήλαιο λατρευόταν και ο Ασκληπιός ή και οι Νύμφες που είχαν θεραπευτικές ιδιότητες.
Ενα κεράκι ρεσό αφήμενο σε κάποια εσοχή του σπηλαίου, ο λόγος άγνωστος...
Το σπήλαιο έδωσε θαυμάσια ευρήματα, πήλινα ειδώλια, θραύσματα αγγείων που φθάνουν από το 1000 π.Χ, μικρά αγάλματα του Πάνα και του Ερμή, ανάγλυφο με τη μορφή του Πάνα, των Νυμφών, του Ερμή, του Αχελώου που θεωρείται πατέρας των Νυμφών, ένα θραύσμα από κρατήρα με αναπαράσταση σκηνής από τη φύση, με σάτυρο, μια γίδα, ένα βράχο και μια γυναίκα που ο χιτώνας της υποδηλώνει την Άρτεμη. Βρέθηκαν ακόμα θυμιατήρια από κόκκινο πηλό με κίτρινο επίχρισμα
Το κατώτερο και παλαιότερο στρώμα έδωσε θραύσματα προϊστορικής κεραμικής, αφιερώματα σε κάποια προϊστορική θεότητα, καθώς και λίγα από μυκηναϊκούς ψευδόστομους αμφορείς.
Στον όρθιο βραχότοιχο με τα αρχαία βαθουλώματα με το βοηθητικό αναρριχητικό συρματόσχοινο
Το εσωτερικό του σπηλαίου έχει υποστεί πολλές εσωτερικές μεταβολές από κατακρημνίσεις με συνέπεια να σταματήσει νωρίς να λειτουργεί ως λατρευτικός χώρος. Είναι όμως ακόμα ένα ζωντανό σπήλαιο που παρουσιάζει σταγονοροή και έχει πανίδα, κυρίως νυχτερίδες και δολιχόποδα.
Το γεγονός ότι σε παλιές μάντρες στα γύρω βουνά μπορεί κανείς σήμερα να δει θραύσματα από αρχαία λυχνάρια, δείχνει το απολύτως εύλογο, ότι οι περίοικοι χρησιμοποιούσαν τη σπηλιά ως «ορυχείο» λύχνων, που τα έπαιρναν για να φωτίζουν τις καλύβες τους. Όμως δεν τη συναντούμε σε κείμενα περιηγητών ή σε ντόπιες γραπτές πηγές πριν το 1819.
Παν:
Της Αττικής θεωρείται ότι είναι αυτός ο τόπος, η Φυλή, και το Νυμφαίο απ’ όπου βγαίνω είναι των Φυλασίων και όσων μπορούν εδώ να καλλιεργούν τις πέτρες, ιερό επιφανές πολύ. Τον αγρό αυτόν εδώ στα δεξιά κατοικεί ο Κνήμων, άνθρωπος σφόδρα μισάνθρωπος και αναπόδος σε όλους, που δεν του αρέσει ο όχλος «όχλος», λέω; ζώντας τούτος με ολιγάρκεια, εδώ και πολλούς χρόνους, δεν μίλησε όμορφα στη ζωή του σε κανέναν, κανέναν δεν χαιρέτησε πρώτος, εκτός απ’ ανάγκη λόγω γειτονιάς εμένα, τον Πάνα· και άμα το κάνει και τούτο αμέσως μετανιώνει, το ξέρω καλά...
Αποστολή- φωτογραφίες: Χάρης Ντακ
Babos D
Πληροφορίες: paysanias.blogspot.com-
www.archaiologia.gr
