Α' Νεκροταφείο Αθηνών ο κήπος της αιωνιότητας

12:13 μ.μ.


Ενα απόκοσμο υπαίθριο μουσείο, μοναδικό στην Ελλάδα, γεμάτο έργα τέχνης σε ένα χώρο που αναπαύονται οι ψυχές σημαντικών ανθρώπων που άφησαν την δική τους ιστορία. Το Α΄Νεκροταφείο αποτελεί από τις μεγαλύτερες παρακαταθήκες έργων γλυπτικής του τόπου μας.

Στην Ελληνική μυθολογία ο Ύπνος ήταν ο ήσυχος θεός και δίδυμος αδερφός με τον Θάνατο. «Ο Ύπνος είναι πρόσκαιρος Θάνατος και ο θάνατος, αιώνιος Ύπνος», Ευριπίδης.

Είναι το παλαιότερο κοιμητήριο των Αθηνών. Θεωρείται πολύ σημαντικό, τόσο για το γεγονός ότι εκεί αναπαύονται πολλοί επώνυμοι Έλληνες που  διακρίθηκαν στον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και της πολιτικής, όσο και από ιστορική και καλλιτεχνική άποψη, καθώς περιλαμβάνει μεγάλης αξίας γλυπτά.



Στην είσοδο του νεκροταφείου βρίσκεται «Η μάνα της κατοχής», γλυπτό για τις μητέρες της κατοχής που πέθαναν από την πείνα...
 
Βρίσκεται σε έναν λόφο κοντά στις στήλες του Ολυμπίου Διός. Ο φαρδύς δρόμος που ανεβαίνει την Αρδηττού σε προϊδεάζει για την ησυχία του τόπου. Οδός Αναπαύσεως, στο τελείωμα της η μεγάλη πύλη του Α` Νεκροταφείου Αθηνών....

Σύμφωνα με το βασιλικό διάταγμα του 1834, έπρεπε να είναι 100 μέτρα μακριά από το κέντρο της πόλης. Η περιοχή του Μετς θεωρήθηκε η κατάλληλη τοποθεσία καθώς την περίοδο εκείνη ήταν ακατοίκητη....


Εντυπωσιακά μαυσωλεία αντίγραφα αρχαίων ναών

Μαρμάρινες προτομές και εκατοντάδες συνθέσεις το καθιστούν σήμερα ως το μεγαλύτερο γλυπτικό πάρκο της χώρας. Ενα νεκροταφείο που μοιάζει με κήπο, κατάφυτο από πεύκα και κυπαρίσσια.

Οι δρόμοι ανάμεσα στους τάφους έχουν τα ονόματα ηρώων της επανάστασης. Οι περισσότεροι κοσμούνται με γλυπτά που δεν θυμίζουν σε τίποτα τα συνηθισμένα μνήματα των νεκροταφείων....


Το μνήμα του Γεωργίου Αβέρωφ που πέθανε το 1899

Περνώντας κανείς την πύλη του Α’ Νεκροταφείου της Αθήνας είναι σαν να εισέρχεται σε έναν παράξενο και συναρπαστικό κόσμο όπου η τέχνη και η φύση δημιουργούν ένα αρμονικό περιβάλλον κατάλληλο για περισυλλογή και ανάκληση της μνήμης.



Μια επιτύμβια στήλη που απεικονίζει μια φτερωτή γυναίκα κοσμεί το μνήμα της Μελίνας Μερκούρη. Αγάλματα αγγέλων στέκουν στα περισσότερα μνήματα του νεκροταφείου. Άλλοτε κρατούν σταυρό που συμβολίζει τη λύτρωση ή ανεστραμμένο δαυλό, που συμβολίζει τη ζωή που σβήνει. Συχνά απεικονίζονται σκυμμένοι να θρηνούν πάνω στο μνήμα...



Ένας άγγελος που κρατά έναν μεγάλο σταυρό στα χέρια του, τάφος οικογένειας Πεσμαζόγλου...
Γυναίκες αγάλματα άλλοτε γονατιστές, με θλιμμένο βλέμμα, άλλοτε μαζί με τα παιδιά τους...


Άγγελος κρατά αγκαλιά ένα παιδί στο πίσω μέρος του τάφου της οικογένειας Πεσμαζόγλου..

Γλυπτά σπάνιας αξίας και τέχνης. 1000 περίπου γλυπτά έργα που φιλοτεχνήθηκαν από 108 μεγάλους καλλιτέχνες, όπως οι Μαλακατές, Χαλεπάς, Βιτάλης, Φιλιππότης, Κόσσος, Βρούτος, Μπονάνος και πολλοί άλλοι...


Αλέξανδρος Καραμανλάκης. Το πρώτο θύμα της ελληνικής αεροπορίας

Στο Νεκροταφείο έχουν ταφεί αγωνιστές του 1821, ξένοι μόνιμοι κάτοικοι της Αθήνας από την εποχή του Όθωνα και άλλες προσωπικότητες της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Αθήνας του 19ου αλλά και του 20ου αιώνα.


Το μνήμα της Σ. Βέμπο με το επίγραμμα του Μ. Τραϊφόρου


«Σοφία μου αλύγιστη, η δόξα σου είναι τόση,


που δεν μπορεί, δεν γίνεται πιο πάνω να ψηλώσει.


Και η ψυχή σου ανέβηκε τόσο ψηλά απ’ το σώμα,


που είσαι, Σοφία μου, ουρανός, δεν είσαι πλέον χώμα!»


Τάφος Θόδωρου Κολοκοτρώνη

“Σιγά διαβάτη, εδώ κοιμάται ο γέρος του Μοριά, τον ύπνο του μην τον ταράξεις”...


Μαρμάρινος αετός λουσμένος απ' το φως του μεσημεριού...

Όταν μια γυναίκα πέθαινε σε μικρή ηλικία, συχνά ο γλύπτης την απεικονίζε να κοιμάται γαλήνια. Η πιο διάσημη κοιμωμένη του νεκροταφείου είναι η “Κοιμωμένη” του Χαλεπά, που κοσμεί τον τάφο της 18χρονης Σοφίας Αφεντάκη, η οποία πέθανε από φυματίωση το 1877. Η κοπέλα παρουσιάζεται ξαπλωμένη να κοιμάται βαθιά. Έχει λυτά μαλλιά, λυγισμένα πόδια και στα χέρια της κρατάει έναν σταυρό....


Η «Κοιμωμένη του Χαλεπά» είναι το πιο γνωστό γλυπτό του νεκροταφείου

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς το φιλοτέχνησε κατόπιν παραγγελίας της οικογένειας Αφεντάκη το 1877...

Ένα έργο του Χαλεπά στο πρώτο νεκροταφείο έμελλε να αποτελέσει το καθοριστικό για τον ίδιο αλλά και το πιο συγκινησιακά φορτισμένο για τον χώρο.. Συγκλονισμένοι οι γονείς της Σοφίας Αφεντάκη παραγγέλνουν το 1877 στον Γ. Χαλεπά μια γλυπτική σύνθεση για το μνήμα της κόρης τους. Η κοπέλα είχε πεθάνει σε ηλικία δεκαοχτώ χρόνων από φυματίωση. Η αστική οικογένειά της ήταν μια από τις γνωστότερες στη Κίμωλο.

Παρά τις έντονες ψυχικές διαταραχές που αρχίζει να έχει εκείνη την περίοδο ο καλλιτέχνης καταφέρνει να ολοκληρώσει την «Κοιμωμένη» του. Η νεκρή κοπέλα εμφανίζεται στην σύνθεση αναπαυμένη. Δεν περιμένει τον θάνατο. Η μορφή της μισοκαθισμένη με τα λυτά μαλλιά στο προσκέφαλο και τα πόδια της ανήσυχα διπλωμένα.

«Αγέραστη μένει η Κοιμωμένη. Δεν αφυπνίζεται, αλλά και δεν γερνά. Λυτρωτικό το μάρμαρο, προστατεύει τον ύπνο και τη νεότητα της κόρης. Κόρη στα 118 της. Καλά το είπε ο ποιητής: όποιον αγαπά ο Θεός, πεθαίνει νέος. Τα νιάτα της μαρμάρωσε ο καλλιτέχνης και, νεκρός αυτός, παρατείνει την ξένη νεότητα όσο παρατείνεται και η ζωή του μαρμάρου»
Π. Παλαιολόγος

Όπως μας ενημέρωσε υπάλληλος του νεκροταφείου, εκτός από την διάσημη κοιμωμένη του Χαλεπά, υπάρχουν άλλες τρεις από άλλους γλύπτες, κάτι που εμείς τουλάχιστον δεν γνωρίζαμε. Με τις απαραίτητες οδηγίες που μας έδωσε καταφέραμε και τις βρήκαμε.


Ταφικό μνημείο : Γεωργίου Π. Σταλμποτζή Γλύπτης : Γεώργιος Μπονάνος

Η ωραία κοιμωμένη του Μπονάνου βρίσκεται σε θέση απ΄ όπου ελάχιστοι άνθρωποι περνούν. Μία κοιμωμένη αφημένη στην ησυχία της... Από ένα άνοιγμα του τοίχου δίπλα από τον τάφο διακρίνεται η θέα της Ακρόπολης.


Ταφικό μνημείο Μαρίας Δεληγιάννη Γλύπτης : Ιωάννης Βιτσάρης
 
Η τρίτη ωραία κοιμωμένη κοσμεί το ταφικό μνημείο της οικογένειας Δεληγιάννη, έργο του Ιωάννη Βιτσάρη. Με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια στις πτυχώσεις και εκφραστικότητα στο πρόσωπο αποτελεί ένα πραγματικά άψογο έργο.


Ταφικό μνημείο οικογένειας Γεωργίου Φινόπουλου

Η τέταρτη ωραία κοιμωμένη κοσμεί το ταφικό μνημείο της οικογένειας Γ. Φινόπουλου, και πλαισιώνεται και από άλλα γλυπτά.


Μνημείο Μαρίας Κασσιμάτη, του Δημήτρη Φιλιππότη, 1890


Ένας άγγελος κάθεται σκεπτικός...


Μια κοπέλα κλαίει...


Ο μαρμάρινος θρόνος της Σοφίας, Α΄

Ο κύριος όγκος των έργων αποτελείται από έργα Τηνιακών μαρμαρογλυπτών, με πιο συνηθισμένο τύπο μνημείων, τις επιτύμβιες στήλες.

Σχεδόν όλοι οι γλύπτες, που δραστηριοποιούνταν την περίοδο από τη σύσταση του κοιμητηρίου το 1834 μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα έχουν φιλοτεχνήσει ταφικά μνημεία, δραστηριότητα η οποία αποτελούσε το κύριο μέσο βιοπορισμού τους.


Ταφικό μνημείο Αντωνίου Φ. Παπαδάκη. Γλύπτης : Γεώργιος Βρούτος


Μνημείο οικ. Τενενε, του Θωμά Θωμόπουλου

Η μελέτη των χαραγμένων ονομάτων πάνω στους τάφους αποκαλύπτει ποιοι επώνυμοι είχαν τη δυνατότητα να παραγγείλουν ένα μνημείο, αφού τα ταφικά μνημεία πολύ συχνά αποτελούσαν πεδίον ανταγωνισμού μεταξύ των οικογενειών.


Σφήγκες κοσμούν αρκετούς απ' τους τάφους του πρώτου νεκροταφείου...


Ένας νεαρός άντρας ανήκει πλέον στους αγγέλους...

Το φάντασμα του νεκροταφείου...

Μια ιστορία που πολλοί φραγκοφόροι συζητάνε με δέος, άλλοτε ως αστείο, άλλοτε στα σοβαρά... Πρόκειται για την ιστορία εμφανίσεως ενός φαντάσματος, ενός παλιού πεθαμένου πλέον φραγκοφόρου, ο οποίος πέθανε κουβαλώντας ένα στεφάνι στον ώμο του.



Έχει αναφερθεί πολλές φορές η παρουσία ενός ηλικιωμένου άντρα ντυμένου με μαύρα, (κλασσική ενδυμασία φραγκοφόρου) να κουβαλάει ένα στεφάνι. Υποτίθεται πως είναι το φάντασμα του Νικολάου Μπάτσαρη ενός από τους πρώτους φραγκοφόρους της Αθήνας.

Ο Νικόλαος Μπάτσαρης ήταν ένα παιδί που μεγάλωσε φτωχό, στην Αθήνα εκείνης της εποχής που ήταν σχεδόν κατεστραμμένη, ο Μπάτσαρης από πολύ μικρή ηλικία άρχισε να δουλεύει με τους φραγκοφόρους. Κάθε μέρα ευχόταν να πεθάνει κόσμος, για να έχει περισσότερους να θάψει. Ήταν ύπουλος και συχνά έκανε σαμποτάζ στους συναδέλφους του και τους ρουφιάνευε, ενώ έγλυφε πάντα τους εργολάβους των κηδειών.



Όταν έφτασε σε ηλικία συνταξιοδότησης, σταμάτησε να εργάζεται επίσημα ως φραγκοφόρος και να κουβαλάει κάσες, συνέχισε να έρχεται στο νεκροταφείο για να κουβαλάει στεφάνια. Καθόταν από το πρωί έως αργά το απόγευμα στο νεκροταφείο,το οποίο για αυτόν είχε γίνει το δεύτερο του σπίτι, καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας έμενε νηστικός, ενώ και στο σπίτι του δεν έτρωγε σχεδόν καθόλου. Αγαπούσε τόσο πολύ το χρήμα που δεν ήθελε να ξοδεύει ούτε για τα απαραίτητα.

Όταν οι άλλοι φραγκοφόροι τον ρωτούσαν τι τα κάνει τόσα χρήματα, έλεγε πως "Άμα ξανάρθουν οι Τούρκοι και τουρκέψει η Αθήνα θα δεις" και άλλοτε "Τα μαζεύω για τα γεράματα μου". Τελικά πέθανε σε ηλικία 90 ετών κουβαλώντας ένα στεφάνι. Από τότε λέγεται πως βρυκολάκιασε, πως το φάντασμα του στοιχειώνει το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, εμφανίζεται αρκετά συχνά τόσο σε άλλους φραγκοφόρους όσο και στους νυχτερινούς φύλακες.



Γύρω στις 6.00 το απόγευμα έχει αρχίσει να πέφτει σκοτάδι, το νεκροταφείο κλείνει σιγά σιγά τις μεγάλες σιδερένιες πόρτες του, είναι τότε που μοιάζει περισσότερο μυστηριώδες κάτω απ' το φως του φεγγαριού...

Αποστολή - Φωτογραφίες: Χάρης Ντάκ
Strange C